در سالهای اخیر، نهضت عظیمی تحت عنوان پیاده‌روی اربعین در خصوص زیارت حرم و بارگاه امام حسین(ع) شکل گرفته است. آیین پیاده‌روی اربعین هر سال مصادف با 20 صفر و همزمان با اربعین شهادت حضرت سیدالشهدا امام حسین(ع) در مسیرهای منتهی به کربلای معلی برگزار شده و جمعیتی چند میلیونی طی چند هفته منتهی به 20 صفر با پای پیاده در این مراسم معنوی شرکت می‌کنند. آنچه که از منظر منطقه‌ای و بین‌المللی این مراسم را از مراسم مشابه در سایر کشورها متمایز می‌کند، حضور اتباع با ملیت‌های متعدد و متنوع از قریب به 100 کشور مسلمان و غیر مسلمان است.

این اجتماع عظیم نقش‌ها، ظرفیت‌ها، مؤلفه‌ها و کارکردهای مختلفی دارد که می‌توان آنها را بررسی و از آن بهره برد. اقتدارآفرینی، وحدت، انسجام و هویت ‌بخشی و تقویت روحیه جمعی برخی از این مؤلفه‌ها و کارکردهاست. در گفت‌وگو با دکتر سید محمد حسینی، حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه گناباد این کارکردها و شعار امسال زائران اربعین را مورد بررسی قرار دادیم.

اربعین فرصتی برای تقویت همگرایی مذاهب اسلامی

دکتر حسینی در ابتدا با بیان اینکه تقریباً گستره جغرافیایی زائران اربعین حسینی از تمامی قاره‌های دنیا است، می‌گوید: اگرچه عمده این زائران به لحاظ مذهبی اهل تشیع و از منطقه غرب آسیا می باشند یعنی بیشتر آنها از عراق و ایران هستند اما از سایر مذاهب اسلامی و همچنین ادیان به رسمیت شناخته شده نیز در کنار یکدیگر با نهایت صلح و آرامش در این مراسم حضور دارند. به نوعی این زیارت باعث ایجاد دوستی و همگرایی بین مذاهب اسلامی و ادیان با یکدیگر شده و هم توانسته است صلح و دوستی را تداوم بخشد؛ چرا که هر ساله این مراسم برگزار شده و به لحاظ کمّی بر تعداد زائران نیز افزوده می‌شود.

او یادآور می‌شود: از آنجایی که عمده برگزار کنندگان، موکب داران و خدمتگزارن این مراسم به معنای واقعی کلمه مردمی هستند و دولت عراق و سایر دولت‌های اسلامی صرفاً در برگزاری بهتر این مراسم تسهیلاتی را ارائه میکنند این امر نقش مردم و ارتباطات مردمی با یکدیگر که بعضاً از کشورهای مختلف هستند را پررنگ‌تر نموده است و فرصت تبادلات فرهنگی و سیاسی را در بین زائران گوناگون فراهم کرده است.

اربعین، وحدت در برابر ظلم

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: مردمی بودن اربعین به معنای نفی جایگاه دولت‌ها در این تبادلات نیست بلکه در سالهای اخیر شاهد استفاده برخی دولت‌ها از زائران تبعه خود در چارچوب دیپلماسی عمومی نوین بوده‌ایم. به بیانی دیگر زائران یک کشور بدون اینکه کارمند دستگاه سیاست خارجی کشور متبوع خود باشد، ناخواسته با ورود به این مراسم آرا و عقاید دینی و سیاسی حکومت خود را برای سایر زائران مسلمان دیگر کشورها بازگو می‌کنند و به نوعی ضمن ارائه مبانی فکری و فلسفی، به پیاده سازی سیاست خارجی کشور متبوع خود کمک می‌‎کنند.

دکتر حسینی ادامه می‌دهد: کشور ما نیز حداقل در یک دهه گذشته تلاش کرده است از این ظرفیت، بهره لازم را ببرد. در همین راستا و با توجه به این ظرفیت فوق‌العاده در پیاده روی اربعین، در سالهای اخیر شاهد شعارهای مذهبی سیاسی در زیارت اربعین همچون «حب الحسین یجمعنا» و «هیهات مناالذله» توسط مسئولین ایرانی و عراقی در سالهای اخیر بوده‌ایم که بیانگر وحدت در جهان اسلام و ضرورت مبارزه با استکبار است. با عنایت به اینکه امام حسین (ع) پرچمدار مقابله با ظلم بوده‌اند و عزاداران این امام با شعار «هیهات مناالذله» از پذیرش هرگونه ظلم و ذلت استنکاف می ورزند و با شعار «حب الحسین یجمعنا» بر ضرورت اتحاد و همبستگی زیر پرچم امام حسین تاکید می ورزند. شاید کمتر کسی تردید داشته باشد که امسال مصداق ظلم آشکار و عیان در صحنه بین المللی و جهان اسلام مسئله فلسطین و حملات وحشیانه رژیم نامشروع اسرائیل پس از عملیات دفاع مشروع هفتم اکتبر توسط حماس در غزه است. تا کنون بالغ بر 40 هزار غیرنظامی در غزه بر اثر حملات ددمنشانه رژیم اسرائیل به شهادت رسیده‌اند و عملاً نسل کشی جدی در باریکه غزه در فلسطین توسط این رژیم اشغالگر در حال ارتکاب است. این در حالی است که هنوز برخی از کشورهای عرب و به ظاهر مسلمان حتی حاضر با کاهش سطح روابط خارجی خود با این رژیم اشغالگر نشده‌اند و حتی برخی حریم‌های هوایی خود را در اختیار اسرائیل قرار می‌دهند.

کربلا طریق الاقصی

این حقوقدان تصریح می‌کند: نمیتوان انتظار داشت زائران مسلمان و حتی غیرمسلمان ضد ظلم و آزادی خواه در اربعین که به نوعی خواهان ادامه راه امام حسین(ع) در مقابله با ظلم و استکبار هستند، نسبت به قضیه احقاق حق فلسطین و ظلم اسرائیل به مردم بی پناه فلسطین و به ویژه مردم غزه و نابودی اسرائیل بی‌تفاوت باشند. لذا بر همین اساس شعار اربعین امسال با هماهنگی مسئولان ایران و عراق «کربلا طریق الاقصی» انتخاب شده است که بیانگر ارتباط ظرفیت‌های زیارت اربعین در کمک به حل آزادی فلسطین و نابودی اسرائیل است. به نوعی این شعار در صدد تحقق پیروزی جبهه مقاومت و حمایت از این جبهه است. با استفاده از ظرفیت دیپلماسی عمومی نوین موجود در اربعین می‌توان برای مسلمانان با ملیت‌های گوناگون در این مراسم، این مهم تبیین شود که هنوز مهمترین مسئله جهان اسلام، مسئله فلسطین است و تا نابودی رژیم اسرائیل محقق نشود این مسئله حل نمی‌گردد.

ایشان به اهمیت موضوع نیز اشاره کرده و می‌گوید: زائران به مثابه یک رسانه فعال می‌توانند چنین اطلاع رسانی را انجام دهند و به نوعی با این جهاد تبیین و آگاه سازی سایر مسلمانان قوت قلبی برای جبهه مقاومت باشند. اگر چه رژیم اسرائیل رو به زوال و افول است اما جبهه مقاومت با وارد کردن ضربات متعدد می‌تواند سرعت این زوال و نابودی را تسریع بخشد و قاعدتاً اگر نابودی اسرائیل خواسته اصلی مسلمانان دنیا شود، دست جبهه مقاومت در این امر بازتر است. تبیین این موضوعات برای زائران اربعین توسط خود زائران شرکت کننده باعث میگردد تا هم فلسطین مسئله روز بین المللی باقی بماند و هم فشار افکار عمومی بر حکومتها متبوع این زائران برای تحریم روابط تجاری و سیاسی با اسرائیل و بازخواست اسرائیل بابت جنایات جنگی و ضد بشری در فلسطین، شکل گیرد. کما اینکه در چند ماه گذشته در یک اقدام بی سابقه کشور آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین المللی دادگستری به اتهام نسل کشی اسرائیل در غزه اقدام به شکایت کرده و با استقبال و ورود ثالث کشورهای دیگر به این پرونده نیز مواجه گردیده است. قاعدتا نقش مردم این کشورها در چنین اقدامی بی تاثیر نیست. این موضوع زمانی جالب‌تر میشود که دانست عمده این کشورها مسلمان نیستند اما ظلم و جنایت اسرائیل را نمیتوانند تحمل کنند.

دکتر حسینی در پایان با بیان برخی از کارکردهای اربعین بیان می‌کند: زیارت اربعین تنها کارکرد مذهبی و مناسکی ندارد، بلکه دارای آثار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در مقیاس منطقه‌ای و جهانی است. امید داریم حکومت‌های عرب و مسلمان منطقه که اتباع آنها در این مراسم شرکت می‌کنند ضمن تسهیل حضور اتباع خود در کشور عراق برای زیارت اربعین، به خواسته چندین میلیون زائر شرکت کننده توجه داشته باشند تا به نوعی بتوانند دغدغه و خواسته اصلی و به روز جهان اسلام، یعنی آزادی فلسطین و نابودی اسرائیل را در مجامع بین المللی دنبال کنند. همچنین جبهه مقاومت با حضور میلیونی زائران در اربعین امسال با پشتوانه مردمی بهتر و بیشتر، مجازات اسرائیل را در دستور کار داشته باشد.